Industrieterrein Tata Steel

4.7 Cultuurhistorie en archeologie

Monumenten

In het plangebied zijn geen wettelijk beschermde monumenten aanwezig. Het hoofdkantoor van Tata Steel IJmuiden BV ontworpen door Dudok staat overigens wel op de voorlopige lijst van nieuwe rijksmonumenten uit de wederopbouwperiode. Deze lijst is echter nog niet vastgesteld.

Archeologie

De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW, via www.kich.nl) geeft aan dat het plangebied gelegen is in een gebied met een middelhoge en hoge trefkans op archeologische sporen. Verder zijn er in het gebied enkele terreinen aanwezig waarvan bekend is dat er archeologische waarden aanwezig zijn (archeologische monumenten). Het betreft het gebied aan de oostkant van het plangebied (dat onder meer het gebied Business Park Ymond Velsen beslaat) en enkele kleinere gebieden in de groenzone rondom de Zeestraat (gemeente Beverwijk). Deze gebieden zijn eveneens aangeduid op de Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Holland. Voorts heeft de Stichting Cultureel erfgoed Noord-Holland voor het grondgebied van Beverwijk de Nota cultuurhistorie opgesteld, waarin onder andere de archeologische verwachtingswaarden voor Beverwijk, waaronder het Beverwijkse deel van het hoogoventerrein, op zijn genomen. Bij de conclusies en aanbevelingen van dit rapport kan ook voor het gehele hoogoventerrein worden aangesloten.

Het plangebied beslaat een omvangrijk deel in het centrum van de West-Nederlandse kustbarrière. Van zesduizend jaar geleden tot enkele eeuwen na het begin van de jaartelling bouwde de kustlijn zich uit van oost naar west. Door de aaneenschakeling van strandwallen en bijbehorende duinen vormde zich de solide 'ruggengraat' van Holland. In tegenstelling tot het achterliggende getijden- en moerasgebied bood het permanent goede mogelijkheid voor menselijke bewoning en gebruik. Als gevolg van een aantal overstuivingen in Prehistorie en Middeleeuwen zijn de voormalige landschappen, inclusief de overblijfselen van de bijbehorende bewoningsgeschiedenis, uitzonderlijk compleet en in principe veilig in de bodem opgeslagen. Vanwege hun veelal diepe ligging zijn zij aan het aardoppervlak onzichtbaar. Tijdens civieltechnische bodemingrepen zijn de archeologische kwaliteiten voor een niet-deskundige niet of nauwelijks herkenbaar. Maar het zijn juist de bijzondere kwaliteiten van zowel de verhoudingsgewijze intensieve en langdurige bewoning als de goede preservering- en conserveringomstandigheden die de ondergrond van het plangebied tot een zeer waardevol archeologisch bodemarchief maken. Het is deze potentie die zorgt voor de kwalificatie als zone met een middelhoge en hoge trefkans op archeologische sporen.

Opgravingen en waarnemingen bevestigen dit beeld. Zo is de monumentale waarde aangetoond in de gehele zone ten noorden van de Tweede en Derde Rijksbinnenhaven, op basis van de zich over tientallen hectares uitstrekkende akkercomplexen en meerdere bijbehorende boerderijplattegronden uit de IJzertijd en Romeinse Tijd, vondsten uit de Vroege en Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Ook bij het hoofdkantoor zijn in het midden van de vorige eeuw akkers met sporen uit zowel de Romeinse Tijd als de Middeleeuwen aangetroffen, waarbij ondermeer een kam, een munt en een gebouw met haardplaats werden gedocumenteerd. Meer westelijk, ter hoogte van de spuisluizen, is een cultuurlaag met onder meer aardewerkfragmenten uit de Midden IJzertijd aanwezig, terwijl ten noordoosten van Wijk aan Zee, bij de aanleg van warmbandwalserij in 1967, de rijke restanten van een nederzetting uit de vroege Middeleeuwen werden opgegraven.

De hoge potentie die de westelijke helft van het gebied kenmerkt, is heel recent onderstreept door onderzoek in de aangrenzende gebieden Heemskerk - Castricum en IJmuiden - Bloemendaal. Bij onderzoek van 2003 tot 2007 bleek tijdens de sanering van installaties voor de drinkwaterwinning, het afgraven van het Middensluiseiland en uitgebreide vergravingen in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland steeds de aanwezigheid van waardevolle begraven cultuurlandschappen uit de IJzertijd, Romeinse tijd en vroege Middeleeuwen. De vondsten variëren van opeengestapelde voormalige akkers en karrensporen tot omvangrijke nederzettingen.

De hoge archeologische verwachtingswaarden worden versterkt door de zeldzaamheidswaarde die eigen is aan met name de zuidelijke helft van het hoogovengebied. De aanwezigheid van het Noordzeekanaal, waar praktisch alle archeologische waarden verloren zijn gegaan, en het in sterke mate beschadigd en verloren zijn geraakt van de aangrenzende bodem als gevolg van de activiteiten van Tata Steel IJmuiden BV, veroorzaken een ernstige lacune in het oudheidkundig bodemarchief. De daardoor relatief zeldzaam geworden archeologische overblijfselen vertegenwoordigen hierdoor een extra groot belang.

Conclusie

Vanwege de middelhoge en hoge archeologische verwachtingswaarden in het gehele bestemmingsplangebied, worden aan werkzaamheden met een bepaalde planomvang (groter dan 500 m2) en op een bepaalde diepte (meer dan 60 cm) voorwaarden verbonden.